Het Kasteel
Het is bijzonder hoe iets in totaal verschillende situaties, tijdsperioden of plaatsen belicht kan worden. Soms verliest het dan zijn oorspronkelijke mythische lading.
Zo had het Bijbelse verhaal over de Hethieten voor mij in mijn kindertijd een mythische kracht. Ik stond er niet bij stil of het wel of niet echt gebeurd was. In mijn verbeelding kregen de hoofdpersonen en de slag met de Egyptenaren vorm. Voor mij was het tijdloos en niet aan een plaats gebonden.
Het was dan ook een grote verrassing dat er tijdens een vakantie in Egypte diverse malen over verhaald werd en het tot me doordrong dat de Bijbelboeken en de overblijfselen van de oude Egyptische cultuur in de musea en toeristische attracties over hetzelfde volk en dezelfde veldslag verhaalden.
Toen ik nog enkele jaren later tijdens een vakantie in Turkije de ruines van Hattusa bezocht werd het Bijbelse verhaal geschiedkundige werkelijkheid. Daarmee verloor het voor mij het laatste restje aan mythische kracht. Het past nu in rationele jaartallen en is verbonden met een fysieke plaats waar ik de ruines heb bezocht. Ik kan het Bijbelverhaal verifieren, zowel vanuit het Egyptische perspectief als vanuit het Turkse perspectief en mijn verbeelding is de verliezer. Het enige wat overblijft zijn bewezen geschiedkundige feiten.
Iets dergelijks is ook met de televisieserie over een kasteel in Duitsland gebeurd.
We hebben lang zelf geen televisie. Diverse buren wel en bij bijzondere gebeurtenissen nodigen die ons uit om mee te kijken. Nadat we verhuisd zijn en er van naaste buren feitelijk geen sprake meer is zien we vrijwel geen televisie meer, terwijl er op school door leraren wel aan sommige programmas wordt gerefereerd. Samen met een broer vat ik het plan op dan maar samen, buiten onze ouders om, van ons spaargeld een televisie te kopen. Wanneer onze ouders van dit plan horen schaffen ze nog dezelfde week een televisie aan. Televisie kijken is voor ons dus iets bijzonders en naast het journaal en nieuwsprogrammas zijn er weinig andere uitzendingen waar we naar kijken.
De ommekeer komt wanneer een serie over een kasteel in Duitsland wordt uitgezonden waar in de 2e wereldoorlog geallieerde officieren gevangen worden gehouden. De officieren, die geheel volgens de conventies van Geneve worden behandeld, hoeven niet te werken en hebben zo alle tijd om vluchtplannen te bedenken. Het zijn uiterst creatieve plannen die soms maanden voorbereiding vergen. Op de avonden dat deze serie wordt uitgezonden zitten we als familie bij elkaar en genieten van de verhalen. Elke aflevering behandelt een ontsnappingspoging met alle voorbereiding, uitvoering en eventueel na een mislukte ontsnapping weer de terugkeer in het kasteel. Het kasteel spreekt tot de verbeelding, donker, hoog oprijzend met steile muren aan de buitenkant, kleine ramen en een binnenplaats waar de muren net zo steil en hoog oprijzen als aan de buitenkant. We zien elke aflevering. Ik denk er niet over na of de verhalen in meer of mindere mate een getrouwe weergave zijn van wat daar in de 2e wereldoorlog heeft plaatsgevonden en koppel het niet aan een fysieke plaats. Ik vraag me ook niet af hoe het kan dat dit zo vrij gefilmd kan worden door westerse televisieploegen terwijl de koude oorlog tussen de communistische landen en het westen nog in volle gang is. Ik geniet van de afleveringen op zich, zonder verder veel over het historisch perspectief na te denken. Als er een televisieserie uit mijn tienerjaren is waar ik met veel plezier aan terugdenk dan is het wel deze.
Tijdens mijn reis in Zuid-Amerika bezoek ik ook de kleine plaats in de Andes van waaruit bergbeklimmers de Illampu beklimmen. Ik klim niet maar wacht op een onbewolkte dag om vanuit het hotel een foto van de top van de Illampu te maken en zo verblijf ik enkele dagen in het hotel. Er zijn een paar andere gasten, er is een zwembad waar geen water in zit, en bij de deur van een andere hotelkamer ligt een berg opgestapelde lege wijnflessen.
Soms praat ik even met andere gasten zoals een jong Engels stel en zo komt de grote hoeveelheid opgestapelde lege wijnflessen bij die ene hotelkamer ter sprake. Zij vertelt dat die kamer gebruikt wordt door een man die hier al maanden verblijft en vrijwel permanent dronken is. Hij zet de lege flessen buiten de kamer en niemand ruimt ze op. Hij werkt aan een film waarin hij wil aantonen dat de Aymara taal van de lokale indiaanse bevolking de oertaal is van alle talen waarbij ooit de indiaanse bevolking die nu Aymara spreekt afstamt van een volk dat, vanuit wat nu Rusland is, via het noorden van Amerika het zuiden heeft bevolkt. Hij heeft eerder meegewerkt aan een film en / of serie over een kasteel in Duitsland waar geallieerde officieren in de 2e wereldoorlog gevangen werden gehouden.
Ik moet even nadenken, ja, de televisieserie en later de film. Ze vertelt dat haar man soms een praatje met hem maakt maar dat zij een afkeer van hem heeft omdat hij vrijwel permanent dronken is. Wanneer ze s-avonds buiten hun kamer moet zijn vergezelt haar man haar.
Ik wordt nieuwsgierig; de serie met een gouden sterretje in mijn herinnering en dan ontmoet ik hier, in dit afgelegen plaatsje dat alleen te bereiken is via een van de meest gevaarlijke wegen op aarde, aan de voet van de Illampu iemand die bij het maken van die serie betrokken was.
De volgende dag zie ik een wat verdwaasde man lopen die slingert alsof hij dronken is en zo al slingerend bijna in het lege, bijna twee meter diepe zwembad loopt.
Mij vergaat alle lust om met hem over mijn herinnering aan de televisieserie te praten en ook ik ga de man zoveel mogelijk uit de weg.
Telkens wanneer ik het plaatsje bezoek waar het kasteel ligt verheug ik me op de eerste aanblik.
Ik rij erheen met de auto en het geeft me een goed gevoel wanneer ik in de verte het kasteel hoog zie oprijzen. Het betekent dat ik bijna op mijn bestemming ben aangekomen en aan het eind van mijn lange reis ben. Ik heb het kasteel nu ook bezocht. Met nog enkele andere bezoekers heb ik na werktijd een priverondleiding gekregen. Ik kijk vanuit de binnenplaats omhoog, ja, zo herinner ik me de televisieserie uit mijn tienerjaren. Dan pas wordt me duidelijk dat de serie in Schotland is opgenomen, en niet bij het kasteel zelf omdat dit onder het communistisch regime onmogelijk was. Er brokkelt nog een stukje mythische herinnering af.
De gids vertelt dat na de val van de Berlijnse muur en openstelling van het kasteel voor toeristen verschillende officieren die hier ooit gevangen zaten het kasteel hebben bezocht. Een had zelfs een pot jam, gemaakt om bij een vlucht als voedsel te dienen, tevoorschijn gehaald die al die jaren onopgemerkt op zijn verstopplaats had gestaan. Hij had, na al die jaren, de pot jam alsnog leeggegeten omdat hij ervan overtuigd was dat hij de jam zo had gemaakt, naar een recept van zijn grootmoeder, dat deze nooit zou bederven. Fijn om al die verhalen te horen die in de televisieserie verbeeld worden en nu de ruimtes en voorwerpen te zien die met de ontsnappingspogingen samenhangen.
Het plaatsje heeft een hoge werkloosheid en toeristen komen er vrijwel niet. Het ligt buiten de route van de historische plaatsen verder in het oosten van Duitsland die prachtig zijn gerenoveerd en massaal door toeristen worden bezocht.
Op een dag, na het einde van de werkdag wanneer het al schemert bedenk ik dat het misschien leuk is om even naar de ingang van het kasteel te rijden, voordat ik naar mijn hotel ga.
Het moet de aandacht getrokken hebben dat een onbekende auto in de schemering naar het kasteel omhoog rijdt.
Er komt een auto naast me rijden, op een manier dat ik wel moet stoppen. Ik draai het raampje open en kijk recht in het gezicht van een jongen van rond de twintig met een kaalgeschoren hoofd, met het uiterlijk van een rechtsextremist. Hij vraagt wat ik zoek. Ik zeg, gewoon, het kasteel, even kijken. Hij zegt; daar boven is niets, ga terug. Ik kijk naar het kaal geschoren hoofd en er loopt een rilling over mijn rug. Dan denk ik nog, waar bemoei je je mee, het is hier de openbare weg en wanneer ik hier naar boven wil rijden dan doe ik dat. Hij zegt nog een keer, ga terug, er is daar boven helemaal niets. Er gaat een duistere dreiging van hem uit, alsof ze daar een geheime bijeenkomst houden waarvan ze niet willen dat vreemden het zien.
Ik draai het raampje dicht, keer zo snel mogelijk de auto en rij zo hard als ik durf naar beneden, om nooit meer, ook niet bij daglicht, naar boven, naar het kasteel te rijden.